هر آنچه باید درباره تیروئید در بارداری بدانید

به محض اینکه بارداری‌تان تایید شود، پزشک انجام آزمایش تیروئید را توصیه می‌کند. حتی اگر قصد باردار شدن داشته باشید، ممکن است انجام این آزمایش برای شما ضروری باشد. اگرچه تیروئید در دوران بارداری بیماری شایعی است، اما به دلیل علائم مشابه تیروئید با علائم بارداری، احتمال اشتباه نیز وجود دارد. علائمی مانند افزایش وزن، احساس خستگی، بداخلاق شدن، فراموشکاری و حتی ورم کردن بدن میان بارداری و تیروئید مشترک است. برای آنکه درباره تیروئید در بارداری بیشتر بدانید، با این مقاله کودکت همراه باشید.

اختلال تیروئید چیست؟

غده تیروئید، که از نظر ظاهری مانند حرف H است، در قسمت جلوی گردن، دقیقا زیر حنجره، قرار دارد. اندازه آن تقریبا ۵ سانتی‌متر و وزن آن بسیار ناچیز، تقریبا ۲۸ گرم است. تیروئید بخش جدایی‌ناپذیر سیستم غدد درون‌ریز است که کار مهم تولید هورمون‌ها را برای بدن انجام می‌دهد. غده تیروئید دو هورمون اصلی T3 و T4 را تولید می‌کند. هورمون‌های تولیدشده توسط غده تیروئید متابولیسم بدن و بسیاری از عملکردهای مهم بدن مانند وزن، رشد مغز، عملکردهای تنفسی، دمای بدن و سطح کلسترول را کنترل می‌کنند. نظارت بر سطح تیروئید در دوران بارداری بسیار مهم است، زیرا این امر می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر جنین و توانایی‌های ذهنی او داشته باشد.

وقتی مادر در سن طبیعی باروری باشد، تیروئید در بارداری بسیار شایع است. اما اگر تیروئید به‌موقع تشخیص داده نشود، اثرات آن ممکن است فراتر از دوران بارداری باشد. پرکاری تیروئید به دلیل تولید مقادیر زیاد هورمون در خون و کم‌کاری تیروئید به دلیل کاهش سطح هورمون‌های تیروئید در خون ایجاد می‌شود.

چگونه بارداری بر عملکرد تیروئید تاثیر می گذارد؟

در دوران بارداری، دو هورمون استروژن و گنادوتروبین جفتی انسان که به عنوان hCG معروف است وظیفه تقویت سطح تیروئید را بر عهده دارند. این هورمون‌های تیروئید در دوران بارداری، چه در رشد مغز و سیستم عصبی جنین و چه در سلامت مادر، نقش اساسی دارند.

هورمون hCG حین بارداری و توسط جفت تولید می‌شود. hCG مشابه هورمون TSH است و تیروئید را برای ایجاد هورمون‌های بیشتر تحریک می‌کند. افزایش سطح هورمون استروژن نیز باعث تولید گلوبولین متصل‌شونده به تیروئید (thyroid-binding globulin) می‌شود. گلوبولین متصل‌شونده به تیروئید پروتئینی است که به هورمون‌های تیروئید کمک می‌کند تا در خون حرکت کنند. در سه ماه اول بارداری، جنین به دلیل نیاز به هورمون تیروئید از طریق جفت به مادر وابسته است. این روال تا هفته دوازدهم بارداری ادامه خواهد داشت و پس از آن، تیروئید جنین به‌تنهایی شروع به فعالیت خواهد کرد.

انجام آزمایش عملکرد تیروئید برای تشخیص هر گونه مشکل در بارداری ضروری است. اما ممکن است این تغییرات هورمونی با وجود این آزمایش‌ها هم به‌راحتی قابل تشخیص نباشد. سایز تیروئید در طول بارداری افزایش می‌یابد. تشخیص مشکلات ناشی از تیروئید در دوران بارداری، به دلیل افزایش سطح هورمون‌ها، خستگی و افزایش سایز تیروئید، ممکن است بسیار دشوار باشد.

پرکاری تیروئید در بارداری چگونه شرایطی است؟

وقتی یک عضو بیش‌فعال مقادیر زیادی هورمون تیروئید تولید می‌کند، از آن به عنوان بیماری پرکاری تیروئید نام برده می‌شود.

علل پرکاری تیروئید در بارداری

پرکاری تیروئید معمولا به  دلیل بیماری گریوز (Grave’s) اتفاق می‌افتد. گریوز یک بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به جای محافظت از بدن، به سلول‌ها و اندام‌های خود حمله می‌کند. آدنوم‌های سمی نیز باعث می‌شوند غدد ریزی که درون غده تیروئید رشد می‌کنند شروع به ترشح هورمون‌ها کنند. این اتفاق تعادل شیمیایی بدن را بر هم می‌زند. آدنوم تیروئید اصطلاحی است که به تومور خوش‌خیم غده تیروئید اطلاق می‌شود.

افرادی که در خطر هستند

بانوانی که قبل از بارداری به اختلال پرکاری تیروئید دچار شده باشند یا سابقه خانوادگی در ابتلا به این بیماری داشته باشند، به احتمال زیاد، در دوران بارداری خود نیز به پرکاری تیروئید مبتلا می‌شوند.

علائم پرکاری تیروئید

خستگی، حالت تهوع، استفراغ، تپش قلب، تغییر در اشتها، افزایش اندازه و سطح تیروئید از علائم بارز پرکاری تیروئید است. همچنین، به کاهش تحمل در برابر گرما نیز باید توجه کرد.

تشخیص پرکاری تیروئید

با انجام سه آزمایش عمده برای تشخیص پرکاری تیروئید، می‌توان این بیماری را در زنان باردار تشخیص داد:

• آزمایش TSH

این آزمایش توانایی تشخیص مقادیر ناچیز TSH در خون را دارد و به عنوان یکی از حساس‌ترین آزمایش‌ها از آن نام برده می‌شود. آزمایش TSH یکی از دقیق‌ترین آزمایش‌ها برای اندازه‌گیری میزان فعالیت تیروئید است.

• آزمایش T3 و T4

اگر آزمایش TSH نشان دهد که سطح این هورمون پایین است، انجام آزمایش‌های T3  و T4 ضروری می‌شود. اگر میزان T4 آزاد (آن قسمت از هورمون تیروئید غیروابسته به پروتئین متصل‌شونده به تیروئید) افزایش یافته باشد، تشخیص آن تایید خواهد شد.

• آزمایش TSI

آزمایش TSI در صورتی انجام می‌شود که زن باردار در گذشته جراحی یا درمان رادیواکتیو انجام داده باشد یا به بیماری گریوز مبتلا شده باشد. این آزمایش وجود پادتن TSI را در بدن زن باردار تایید می‌کند.

درمان پرکاری تیروئید در بارداری

برای بیماری پرکاری تیروئید خفیف که میزان هورمون TSH کم است اما میزان T4 آزاد طبیعی است، درمان لازم نیست. در موارد بروز اختلال شدید تیروئید، پزشک داروی پروپیل تیواوراسیل (PTU) با دوز پایین را برای سه ماه اول بارداری تجویز می‌کند. از داروهای ضد تیروئید، در صورت لزوم متیمازول (methimazole) پس از سه ماه اول بارداری تجویز می شود. در موارد نادری که بدن بیمار به داروها پاسخی نمی‌دهد، عمل جراحی برای برداشتن قسمتی از تیروئید پیشنهاد می‌شود. یددرمانی رادیواکتیو برای زنان باردار توصیه نمی‌شود، زیرا ممکن است به غده تیروئید کودک آسیب برساند.

پرکاری تیروئید چگونه بر مادر و کودک اثر می گذارد؟

مادر: پرکاری تیروئید ممکن است منجر به پره‌اکلامپسی (preeclampsia) شود که باعث فشار خون بالا در دوران بارداری، زایمان زودرس، سقط جنین و بدتر شدن ناگهانی علائم پرکاری تیروئید می‌شود.

کودک:  نوزاد تازه متولد شده ممکن است از ضربان سریع قلب رنج ببرد که منجر به نارسایی قلبی، افزایش وزن بسیار کم، وزن کم هنگام تولد و زودرنجی می‌شود. افزایش سایز تیروئید که موجب تنگی نفس می‌شود نیز از دیگر عوارض آن است.

کم کاری تیروئید در بارداری چگونه شرایطی است؟

کمبود تیروکسین، هورمون تیروئید، که بر اثر کم‌کاری غده تیروئید رخ می‌دهد را کم‌کاری تیروئید می‌نامند.

دلایل کم کاری تیروئید در بارداری

سطح پایین هورمون‌های تیروئید در خون علت این بیماری است. در این شرایط، غده تیروئید به طور نامناسب عمل می‌کند. برداشتن تیروئید، گواتر بومی، کمبود ید، پرتودرمانی و بیماری‌های مرتبط با غده هیپوفیز از دلایل دیگر این بیماری است. کم‌کاری تیروئید در بارداری ممکن است به دلیل بیماری هاشیموتو (Hashimoto) که نوعی التهاب تیروئید است نیز باشد.

افرادی که در خطر هستند

زنانی که سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری کم‌کاری تیروئید دارند یا در گذشته به این بیماری مبتلا شده‌اند در معرض خطر ابتلا به کم‌کاری تیروئید در دوران بارداری هستند.

علائم کم کاری تیروئید در بارداری

علائم شایع کم‌کاری تیروئید شامل تورم صورت، خستگی، تحمل نداشتن در برابر سرما، افزایش وزن، سطح تمرکز پایین، کشیده شدن پوست و ناراحتی‌های مربوط به شکم می‌شود. کاهش سطح هورمون T4 و افزایش سطح هورمون TSH نشان‌دهنده کم‌کاری تیروئید است.

تشخیص کم کاری تیروئید

پزشک علائم فوق را در شما بررسی و انجام آزمایش‌های TSH و T4 را برای تایید کم‌کاری تیروئید به شما توصیه می‌کند.

درمان کم کاری تیروئید

در دوران بارداری، درمان کم‌کاری تیروئید با شروع مصرف تیروکسین، که یک هورمون مصنوعی تیروئید است، آغاز می‌شود. مصرف تیروکسین برای مادر و کودک مفید و بی‌خطر است. زنانی که قبل از بارداری به این بیماری مبتلا شده‌اند، برای حفظ عملکرد مناسب تیروئید، باید پس از مشورت با پزشک، میزان مصرف تیروکسین را افزایش دهند.

آیا کم کاری تیروئید بر مادر و کودک اثر می گذارد؟

کم‌کاری تیروئید ممکن است باعث پره‌اکلامپسی، کم‌خونی، زایمان جنین مرده، سقط جنین و در موارد نادر، باعث نارسایی قلبی شود. هورمون‌های تیروئید برای رشد و نمو مغز و سیستم عصبی کودک ضروری هستند. کم‌کاری تیروئید، به‌ویژه اگر در سه ماه اول بارداری رخ دهد، ممکن است بر این موارد اثر بگذارد.

رژیم غذایی، تغذیه و مکمل های غذایی مورد نیاز برای کم کاری تیروئید چیست؟

در دوران بارداری، بدن نیاز به مقدار زیادی مواد مغذی دارد، زیرا بدن مادر و کودک باید از نظر سلامتی متعادل باشد. در این دوره، پزشک به مادر توصیه می‌کند رژیم غذایی متعادلی داشته باشد و مواد مغذی لازم را از ویتامین‌های پیش از زایمان و مکمل‌های معدنی بر پایه ید دریافت کند.

زنان باردار مبتلا به کم‌کاری تیروئید باید اطمینان حاصل کنند که با غذای روزانه، مقدار توصیه‌شده ید را دریافت می‌کنند. جایگزینی نمک یددار با نمک معمولی یکی از راه‌های دریافت ید است. خوردن سبزیجاتی مانند اسفناج، شنبلیله و کاهو باعث تولید منیزیم می‌شوند که برای عملکرد مناسب تیروئید لازم است. زغال اخته و توت‌فرنگی که آنتی‌اکسیدان دارند برای تقویت سیستم ایمنی بدن عالی هستند. بنابراین، حتما باید در رژیم غذایی روزانه موجود باشند. تخم‌مرغ، گردو، قارچ و ماهی‌هایی مانند سالمون را در رژیم غذایی خود قرار دهید تا از اسیدهای چرب امگا ۳ و سلنیوم موجود در آن‌ها برای تنظیم هورمون‌ها استفاده کنید. ویتامین B6 نیز در دوران بارداری بسیار مفید است.

آیا مصرف داروهای تیروئید در دوران بارداری بی خطر است؟

بله. مصرف داروهای تیروئید در دوران بارداری بی‌خطر است. در حقیقت، درمان نشدن کم‌کاری یا پرکاری تیروئید در بارداری خطرناک است. مادران بارداری که پرکاری یا کم‌کاری تیروئید دارند باید داروهای تیروئید را مصرف کنند و مرتب تحت نظر قرار بگیرند. لووتیروکسین (Levothyroxine) نوعی هورمون مصنوعی تیروئید است که برای کودک بی‌خطر است و معمولا برای درمان این بیماری استفاده می‌شود.

چگونه می توان از عوارض تیروئید جلوگیری کرد؟

تیروئید شما همه سلول‌های بدنتان را کنترل می‌کند و بدون عملکرد آن، بدن شما کند می‌شود که نتیجه آن خستگی، افزایش وزن، ریزش مو و برخی موارد دیگر است. در ادامه، به نحوه جلوگیری از اختلال تیروئید و اثرات آن بر مادر و کودک پرداخته شده است:

• از رژیم‌های غذایی که گرسنگی طولانی‌مدت را توصیه می‌کند پرهیز کنید. گرسنگی طولانی‌مدت موجب کاهش چشمگیر سطح T3 می‌شود. هورمون T3 باعث بهبود عملکرد و متابولیسم بدن می‌شود.
• غده تیروئید نسبت به اشعه ایکس حساس است. بنابراین، لازم است در طول بارداری، وقتی در معرض تابش اشعه ایکس قرار گرفتید، از سپر محافظ تیروئید استفاده کنید.
• اگر باردارید و از دخانیات استفاده می‌کنید، وقت آن است که مصرف دخانیات را متوقف کنید. افرادی که مستعد مشکلات تیروئید هستند در معرض خطر بیشتری قرار دارند. طبق تحقیقات، استفاده از دخانیات خطر ابتلا به کم‌کاری تیروئید را به‌ویژه برای بیماران مبتلا به هاشیموتو افزایش می‌دهد.
• برای کاهش اثرات تیروئید در دوران بارداری، زنانی که تیروئید آن‌ها روی مرز قرار دارد و مستعد ابتلا به کم‌کاری تیروئید هستند باید از ابتدای بارداری مصرف هورمون تیروئید با دوز کم را آغاز کنند.

لازم است در طول بارداری علائم کم‌کاری و پرکاری تیروئید مرتب بررسی شود. همچنین، انجام آزمایش‌های مکرر سطح TSH ضروری است. در صورت مشاهده هر کدام از علائمی که مطرح شد، با پزشک خود صحبت کنید تا اقدامات احتیاطی لازم انجام شود. با چک کردن سطح تیروئید، می‌توانید بارداری سالم و بدون دردسری داشته باشید.

بیشتر بخوانید: راهنمای رژیم غذایی برای زنان باردار