آنفولانزا نوعی عفونت تنفسی است که در اثر ویروس آنفولانزا به وجود می‌آید. معمولا هر سال، آنفولانزا در پاییز و زمستان شایع می‌شود. از آنجا که ویروس آنفولانزا تغییر ماهیت می‌دهد (این تغییر ممکن است حتی به صورت سال به سال باشد)، در امان ماندن از آن کمی دشوار است. به همین خاطر، گاهی یک فرد، در فواصلی کوتاه، چند بار به این بیماری مبتلا می‌شود. از اصطلاح «آنفولانزای فصلی» برای ویروس‌های این بیماری استفاده می‌شود که سالانه به طور وسیعی شیوع پیدا می‌کند. به دلیل اهمیت این بیماری ویروسی در کودکان، کودکت در این مقاله به بررسی چگونگی انتقال ویروس آنفولانزا، عوارض آنفولانزا در کودکان و بزرگسالان و راه‌های درمان آن می‌پردازد.
شیوع آنفولانزا چگونه است؟
ویروس آنفولانزا، گاه به گاه، دچار تغییرات عمده‌ای می‌شود و هیچ‌کس از آن ایمن نیست. وقتی کسی به این ویروس مبتلا می‌شود، عده زیاد دیگری از افراد در سنین مختلف هم در عرض چند ماه مبتلا خواهند شد و ویروس در تمام دنیا شیوع پیدا خواهد کرد. به این وضعیت پاندمی (pandemie) یا شیوع جهانی گفته می‌شود. پاندمی تاکنون در سال‌های ۱۸۸۹، ۱۹۱۸، ۱۹۶۸ و ۲۰۰۹ رخ داده است.
ویروس آنفولانزا چگونه منتقل می شود؟
ویروس آنفولانزا در گلو و بینی وجود دارد. کودکان از طریق ارتباط با هم‌بازی‌ها، خواهر و برادرها، اعضای خانواده، والدین، مربیان مهد و پرستاران خود ممکن است به آنفولانزا مبتلا شوند. باکتری و ویروس معمولا به یکی از سه روش زیر به بدن منتقل می‌شوند:
- تماس مستقیم: گرفتن دست فرد مبتلا، بوسیدن یا تماس فیزیکی با او. اگر کسی در بدن خود ویروس داشته باشد، ویروس‌ها در سطح پوست، بینی، چشم‌ها و دهانش هم وجود خواهد داشت. با تماس فیزیکی با این فرد، کودک احتمالا دچار ویروس خواهد شد.
- تماس غیرمستقیم: تماس غیرمستقیم به معنی دست زدن به وسایلی است که قبلا یک فرد ناقل ویروس آن‌ها را لمس کرده است. برای مثال دستگیره در، دستمال کاغذی یا اسباب‌بازی. بعضی ویروس‌ها، مانند ویروس سرماخوردگی یا اسهال، ساعت‌ها روی سطوح باقی می‌مانند.
- انتقال از هوا: بعضی ویروس‌ها هم از هوا به دیگران منتقل می‌شوند؛ یعنی، وقتی فرد سرفه یا عطسه می‌کند، امکان انتقال بیماری به دیگران فراهم می‌شود. قطرات و ذرات آب دهان و بینی فرد مبتلا وارد بدن دیگران می‌شود و آن‌ها را آلوده می‌کند.
چگونه تشخیص دهید فرزندتان به آنفولانزا مبتلا شده است؟
آنفولانزا نسبت به سرماخوردگی مسری‌تر است و شدت بیشتری دارد و فرد را بیشتر درگیر می‌کند یا دوره بیماری ناخوشایندتری در او به وجود می‌آورد. کودکانی که سرما خورده‌اند معمولا انرژی لازم برای بازی دارند و فعالیت‌های عادی روزانه‌شان را پیگیری کنند. اما کودکانی که به آنفولانزا مبتلا می‌شوند انرژی مناسبی ندارند و بیشتر در رختخواب می‌مانند.
علائم متداول آنفولانزا چیست؟
- تب ناگهانی،
- تب و لرز،
- سردرد،
- درد عضلانی،
- خستگی بیش از حد،
- سرفه خشک و گلودرد،
- از دست دادن اشتها.
علائم آنفولانزا در کودکان و بزرگسالان چه تفاوت هایی دارد؟
علائم آنفولانزا در کودکان ممکن است در بسیاری موارد مشابه بزرگسالان باشد، اما تفاوت‌هایی هم وجود دارد:
- کودکان و نوزادان ممکن است در ابتلا به آنفولانزا به تبی شدید دچار شوند که یافتن دلیل و توضیحی برای آن دشوار است. این تب شدید است و هیچ علامت دیگری از آنفولانزا در کودک دیده نمی‌شود؛
- کودکان کوچک‌تر معمولا تبی بالای ۳۹.۵ درجه سانتی‌گراد دارند و ممکن است به دلیل تب شدید دچار تشنج شوند؛
- ناراحتی معده و درد، استفراغ و اسهال هم از نشانه‌های رایج آنفولانزا در کودکان است. درد در ناحیه گوش و سرخ شدن چشم‌ها هم در کودکان دیده می‌شود؛
- در بعضی موارد هم تورم ماهیچه‌ها باعث درد شدید پا و کمر می‌شود.
عوارضی جانبی آنفولانزا چیست؟
آنفولانزا در بیشتر افراد، بدون هیچ مشکل خاصی، بهبود پیدا می‌کند. تب و درد عضلانی معمولا دو تا چهار روز طول می‌کشد، اما سرفه و خستگی ممکن است یک تا دو هفته و حتی بیشتر به طول بینجامد. در کودکان کوچک‌تر، آنفولانزا ممکن است منجر به خناق (عفونتی در گلو و تارهای صوتی که منجر به خَش‌دار شدن صدا، سرفه‌های بلند و ناخوشایند و تنفس دشوارِ همراه با سر و صدا می‌شود)، ذات‌الریه (عفونت شُش‌ها) و برونشیت (عفونت دریچه‌های هوایی ظریفی که باعث خِس‌خِس سینه و سختی تنفس است) شود. آنفولانزا سیستم ایمنی بدن را هم تضعیف می‌کند و عفونت‌های میکروبی مختلفی را در گوش‌ها، شُش یا سینوزیت به وجود می‌آورد.
آنفولانزا در کودکان زیر دو سال و کودکانی که دچار مشکلاتی جدی مانند ناراحتی‌های قلبی، ریوی یا عصبی هستند به شکلی شدیدتر بروز پیدا می‌کند. در مواردی معدود، ممکن است این بیماری باعث آسیب دیدن قلب و مغز شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر کودک:
- در نفس کشیدن مشکل دارد؛
- نمی‌تواند غذا بخورد و استفراغ می‌کند؛
- تب دارد (دماسنج در مقعد کودک عدد ۳۸.۵ درجه سانتی‌گراد یا بیشتر را نشان می‌دهد)؛
- کودک به تندی نفس می‌کشد یا برای تنفس به تقلا و سختی افتاده است؛
- در سینه درد دارد و سرفه‌هایی با ترشحات مخاطی و بزاقی خونین دارد؛
- سرفه‌های شدید دارد، به طوری که حالت خفگی یا تهوع به او دست می‌دهد؛
- مایعات اندکی می‌نوشد و هر شش ساعت در زمان بیداری، ادرار نمی‌کند؛
- بیش از چهار ساعت، استفراغ می‌کند یا اسهال شدید دارد؛
- بیش از گذشته‌ها و حالت عادی خواب‌آلود است، میلی به غذا خوردن و بازی کردن ندارد یا بی‌قرار است و آرام نمی‌گیرد؛
- بعد از پنج روز، احساس بهبودی ندارد و هنوز دچار تب است. یا حالش بهتر نشده و تب جدیدی در او شکل گرفته است؛
علائم آنفولانزا و یک بیماری مزمن جدی را دارد.
در چنین وضعیتی به سرعت به مرکز فوریت های پزشکی مراجعه کنید:
- کودک به‌سختی نفس می‌کشد و لب‌هایش کبود شده است؛
- توان تکان خوردن ندارد یا می‌لنگد؛
- به‌سختی از خواب و جایش بلند می‌شود یا پاسخی به محرک‌ها ندارد؛
- گردنش سفت و خشک شده است؛
- به نظر گیج می‌رسد؛
- دچار تشنج شده است؛
- اگر کودک کمتر از سه ماه دارد.
در صورت ابتلای کودک به آنفولانزا چه کنید؟
- کودک را در شرایطی آرام نگه دارید؛ یعنی، تا جایی که می‌توانید شرایط او را آرام و راحت فراهم کنید. مایعات زیادی به او بدهید و وعده‌های غذایی مقوی مختصری برایش آماده کنید؛
- اگر دچار تب است، دمای هوای اتاق را زیر ۲۰ درجه سانتی‌گراد نگه دارید و لباس‌های سبک به او بپوشانید؛
- برای کاهش درد کودک و پایین آوردن تب بالای ۳۸.۵ درجه، از استامینوفن استفاده کنید. از ایبوپروفن هم برای کودکان بالای شِش ماه استفاده می‌کنند. از نسخه پزشک درباره مصرف دارو پیروی کنید. معمولا هر چهار ساعت یک بار، باید به کودک، به اندازه دوز نوشته شده روی جعبه قرص، دارو داده شود، اما باز هم، فقط با مشورت پزشک، اقدام به دادن دارو به کودک کنید. از دادن آسپرین و داروهای حاوی آن به کودک و نوجوانان خودداری کنید، زیرا ممکن است باعث آسیب رسیدن به کلیه و مغزشان (سندروم رِی) شود؛
- به کودکان زیر شش سال داروهای بدون نسخه سرماخوردگی ندهید، مگر اینکه پزشک مانعی برای این کار نبیند و به شما اجازه دهد؛
- بدون اجازه داروساز یا پزشک، به کودک خود یا هر فرد دیگری که به بیماری مزمنی دچار است یا داروهای دیگری هم مصرف می‌کند، داروهای بدون نسخه ندهید. در صورت تایید پزشک هم، به دوز مصرفی و دستورالعمل استفاده دارو دقت کنید؛
- سرفه کردن به تخلیه مخاط سینه کمک می‌کند. بسیاری از داروهای بدون نسخه پزشک و داروهای سرماخوردگی به این کار کمک می‌کنند. داروهایی مانند دیفن‌هیدرامین و دکستورومتورفان از این دسته هستند. این داروها بیشتر در بزرگسالان امتحان شده‌اند و تحقیقات اندکی نشان از اثرگذاری‌شان برای درمان کودکان دارد؛
- قرقره کردن با آب گرم هم به کاهش درد گلو کمک می‌کند. برای کودکان سه ساله و بزرگ‌تر می‌توان از آب‌نبات‌هایی استفاده کرد که شکر ندارند یا قرص‌های مکیدنی حاوی عسل، گیاهان دارویی و پِکتین. قرص‌های مکیدنی حاوی موادی هستند (مِنتول، فِنول، هِگزول‌رِزورسینول، بنزوکائین، دیکلونین) که به سِر شدن لوزه‌ها کمک می‌کند. مصرف این قرص‌ها برای کودکان کم‌سن توصیه نمی‌شود، زیرا قورت دادن آب دهان را برایشان مشکل خواهد کرد.
چه زمانی باید از داروهای ضدویروسی استفاده کرد؟
اگر کودکتان به بیماری‌های قلبی و ریوی دچار است یا به بیماری خاصی مبتلاست که نیاز به مصرف داروهایی خاص دارد یا سیستم ایمنی بدنش به علت ابتلا به یک بیماری ضعیف است و به آنفولانزا هم مبتلا شده است، باید به‌سرعت به پزشک مراجعه کنید. در این صورت، پزشک برای او داروی ضدویروسی تجویز خواهد کرد.
از داروهای ضدویروسی برای درمان آنفولانزا می‌توان به آمانتادین (سیمترِل)، اوزلتامیویر (تامی‌فلو) و زانامیویر (رِلِنزا) اشاره کرد. برای اثرگذاری هرچه بیشتر این داروها، باید در ۴۸ ساعت نخست رؤیت علائم آنفولانزا، به افراد مبتلا داده شود.
چطور می توان از آنفولانزا جلوگیری کرد؟
- با ایمن‌سازی می‌توان از ابتلا به آنفولانزا پرهیز کرد. کودکان بالای شش ماه باید سالانه واکسن آنفولانزا بزنند. این واکسن برای کودکان زیر پنج سال و مبتلایان به بیماری‌های مزمنی که در معرض ابتلا به آنفولانزا هستند بسیار ضروری است؛
- اگر کودک زیر پنج سال یا فردی مبتلا به بیماری‌های مزمن در منزل دارید، تمام افراد خانه باید واکسن آنفولانزا بزنند. این کار بسیار ضروری است، به‌ویژه اگر کودک زیر شش ماه هم در خانه داشته باشید. چون این کودکان نمی‌توانند خودشان واکسن بزنند و به همین علت، واکسینه شدن دیگران به ایمن ماندن بدن آن‌ها هم کمک خواهد کرد؛
- شستن صحیح دست‌ها بهترین و مؤثرترین روش برای پیشگیری از آنفولانزاست:
بعد از سرفه، عطسه یا پاک کردن بینی، حتما دست‌ها را بشویید. بعد از تماس با فرد مبتلا به عفونت تنفسی، حتما دست‌ها را بشویید. بعد از پاک کردن بینی کودک، دست‌های او و خودتان را بشویید. اگر به آب و صابون دسترسی ندارید، از دستمال‌های مرطوب و شوینده‌های حاوی الکل استفاده کنید. البته این مواد را از دسترس کودکان دور نگه دارید.
- تا جایی که ممکن است، کودکان زیر سه ماه را از مبتلایان دور نگه دارید؛
- به کودکانتان یاد دهید در دستمال سرفه و عطسه کنند یا هنگام عطسه و سرفه، دهانشان را به سمت آرنج و آستینشان بگیرند؛
- کودکان از بازی کردن با اسباب‌بازی‌هایی که کودکان در دهان خود می‌کنند، تا وقتی کاملا ضدعفونی نشده‌اند، به‌شدت خودداری کنند؛
- فنجان، ظروف غذاخوری و حوله افراد باید از هم جدا باشد؛
- اگر کودک به مهد می‌رود، باید علائم او را با مربی در میان بگذارید و در صورت لزوم، کودک را به خانه ببرید؛
- مطمئن شوید کودکتان تمام واکسن‌های لازم را دریافت می‌کند. بعضی از این واکسن‌ها می‌توانند کودک را از مشکلات و عوارض جانبی، مانند عفونت‌های میکروبی گوش و ریه، دور نگه دارند.